Κώστας Γαβράς

Σε καιρούς ιδιαίτερους οι καλλιτέχνες έχουν πάντα έναν δικό τους τρόπο να στέκονται απέναντι στα πράγματα. Διακρίνουν διαφορετικά τις εποχές, τις καταστάσεις και τα πρόσωπα. Οι γνήσιοι του είδους είναι εκείνοι που έχουν και το θάρρος να φανερώσουν την αλήθεια που αντικρίζουν.

Όπως έχει αποδείξει, ο Κώστας Γαβράς, ανήκει σε αυτήν την κατηγορία. Χρόνια τώρα, ο φημισμένος σκηνοθέτης, χτίζει μία αξιοθαύμαστη καριέρα με τόπο δράσης τη Γαλλία. Ήταν υποψήφιος για το Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας, το 1969, για το ¨Ζ¨, αλλά τελικά κέρδισε εκείνο του Καλύτερου Σεναρίου, το 1982, για το έργο ¨Ο Αγνοούμενος¨ (¨Missing¨). Η ίδια ταινία απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών. Το Ειδικό Βραβείο Κριτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών, το 1975, για το ¨Ειδικό Δικαστήριο¨ (¨Section Spéciale ¨), η Χρυσή Άρκτος του Φεστιβάλ Βερολίνου, το 1990, για το ¨Μουσικό Κουτί¨ (¨Music Box¨) και το Βραβείο César Καλύτερου Σεναρίου, το 2003, για το ¨Αμήν¨ (¨Amen¨) , απλώς συμπληρώνουν τη συλλογή του.

Τελευταία του ταινία, το ¨Κεφάλαιο¨ (¨Le Capital¨), η οποία έκανε πρεμιέρα στις 14 Ιανουαρίου, αλλά είναι αρκετά πιθανό να τη συναντήσετε σε κάποιο θερινό σινεμά. Θέμα της: το τραπεζικό και χρηματιστηριακό σύστημα. ¨Πηγή έμπνευσης¨ αποτέλεσαν τα ψυχρά λόγια ενός στελέχους της Goldman Sachs: «Μαζεύουμε τα χρήματα από τους φτωχούς που είναι πολλοί για να τα δίνουμε στους πλούσιους που είναι λίγοι.» Ο ίδιος αναφέρει σχετικά με το έργο του: «Έπεσα πάνω σε ένα δοκίμιο του Ζαν Περελεβάντ, ενός αντισυμβατικού τραπεζίτη, το οποίο μου αποκάλυψε έναν ενδιαφέροντα κόσμο από την εσωτερική, σκοτεινή πλευρά. Κατόπιν διάβασα το “Κεφάλαιο” του Στεφάν Οσμόν, το οποίο αμέσως θέλησα να κάνω ταινία και στο οποίο έμεινα πιστός ως ένα σημείο, κυρίως στο πρώτο του μισό. Το τέλος του φιλμ είναι εντελώς διαφορετικό, πιο ελαφρύ, αλλά κατά τη γνώμη μου πιο πικρό και πιο κοντά στην πραγματικότητα».

Αλλά, εδώ, όπως συνηθίζουμε θα γνωρίσουμε τον τολμηρό αυτό άνθρωπο μέσα από ποικίλες συνεντεύξεις που έχει δώσει κατά καιρούς, για να δανειστούμε τη δική του διαφορετική ματιά και να ανοίξουμε τα δικά μας μάτια.

Πιστεύει ότι «ζούμε σε έναν άγριο καπιταλισμό. Γυρίσαμε πίσω πολλά χρόνια, στον 19ο αιώνα.» Η θέση του για τη χώρα μας είναι συγκεκριμένη: «Η Ελλάδα είναι εδώ και 400 χρόνια ένα μεγάλο πρόβλημα. Η χώρα δεν υπήρξε ποτέ μία πραγματική δημοκρατία. Διαρκώς βρισκόταν υπό την κατοχή ξένων δυνάμεων: των Τούρκων, των Γερμανών, των Άγγλων, των Αμερικανών. Φέραμε βασιλιά από τη Βαυαρία και μετά τον διώξαμε. Έπειτα ήρθε ο επόμενος βασιλιάς. Αυτό που έμεινε ήταν το χάος και ένα σύστημα που ήταν δημοκρατικό μόνο κατ' όνομα.»

Αλλά πώς οδηγηθήκαμε στο σήμερα; «Ο κόσμος πίστεψε σε όλους, σε όλα τα ονόματα. "Θα μας σώσει ο Ανδρέας", "Θα μας σώσει ο Κωστάκης", "Θα μας σώσει ο Γιωργάκης"... Και τελικά κανένας δεν μας έσωσε και φτάσαμε εκεί όπου φτάσαμε.» Ύστερα προσθέτει «Είναι αλήθεια ότι βλέπω τα πράγματα με περισσότερη ειρωνεία. Δεν ξέρω, παλιά είχαμε ξεκάθαρα διλήμματα, όχι απαραίτητα σωστά, αλλά ξεκάθαρα: δεξιά-αριστερά, Ανατολή-Δύση. Τώρα υπάρχουν φανατισμοί της στιγμής και απογοήτευση διαρκείας.»

Και οι διαφορά μας με τους ξένους; «Στη χώρα μας η έλλειψη παιδείας είναι μεγάλο πρόβλημα, το οποίο είδα ζωντανά όταν πήγα να σπουδάσω στη Γαλλία. Τέλειωσα το γυμνάσιο στην Αθήνα και από το σχολείο δεν μας πήγαν, ούτε μία φορά στον Παρθενώνα. Αυτοί, από την Ιστορία μέχρι τα φιλολογικά και το σινεμά, ήταν πολύ μπροστά. Έκανα κουπί πολλά χρόνια και πάλι νιώθω πως έχω ελλείψεις. Εδώ δεν μας μαθαίνουν αυτά που πρέπει, μας μαθαίνουν όμως να επαναπαυόμαστε και να κοιτάζουμε την ησυχία μας, τη βόλεψή μας. Πώς θα τελειώσουμε το σχολείο, μετά το πανεπιστήμιο και μετά πώς θα βρούμε μια δουλειά στο Δημόσιο. Αλλά η ζωή δεν είναι εξασφάλιση, είναι ανησυχία. Είναι δημιουργία, ειδικά όταν είσαι νέος. Εδώ μας κατηχούν στο αντίθετο…»

Αλλά έχει απόλυτη επίγνωση της δύναμης και του δημιουργήματός του. «Τη λύση στα τεράστια προβλήματα, δεν θα τη δώσει μια ταινία. Δεν είναι αυτός ο ρόλος, ούτε του κινηματογράφου, ούτε του σκηνοθέτη. Εμένα μ' ενδιαφέρει η αντίσταση στην καταστροφή. Η λύση θα έρθει από τους ανθρώπους που ψηφίζουμε. Πρέπει να ξέρουμε ποιους διαλέγουμε και γιατί τους διαλέγουμε. Αυτό είναι το πρόβλημα. Και κυρίως είναι πρόβλημα ελληνικό, εδώ και πάρα πολλά χρόνια.»

Αλλά όπως και να ‘χει αυτός ο τόπος έχει κάτι ιδιαίτερο.«Λένε συχνά ότι η θρησκεία ήταν που έσωσε την Ελλάδα. Δεν νομίζω. Νομίζω ότι η θρησκεία σώθηκε, επειδή σώθηκε η Ελλάδα. Νομίζω ότι η γλώσσα μας, που υπάρχει από τόσο παλιά, έστω και αν έχει κατά καιρούς αλλάξει, ενδεχομένως και ο ίδιος ο τόπος, να μας βοηθούν και να μας δίνουν κουράγιο. Γιατί στα γονίδιά μας έχουμε την ιδέα ότι ερχόμαστε από πολύ μακριά. Από τον Χρυσό Αιώνα, όλα τα καταπληκτικά πράγματα άρχισαν εδώ, στην Ελλάδα. Η τέχνη, ο πολιτισμός, το θέατρο. Κοιτάζεις τον Παρθενώνα και λες ότι ύστερα από 2.500 χρόνια είναι ακόμη εδώ. Οι βάρβαροι τον σεβάστηκαν. Κάτι σημαίνει αυτό. Όλα αυτά μας βοηθούν να μένουμε πάντα Έλληνες. Είτε γίνουμε Γάλλοι, είτε Αυστραλοί, κατά βάθος είμαστε πάντα Έλληνες, γιατί νιώθουμε όλο αυτό που έχουμε πίσω μας - παρ' ότι, κατά τη γνώμη μου, δεν προερχόμαστε κατευθείαν από τους αρχαίους. Έχουν γίνει τόσοι βιασμοί και τόσες κατοχές από τότε, που έχουμε ανακατευτεί με Ούννους, με Τούρκους, με Μαμελούκους, με ό,τι θέλετε. Παρ' όλα αυτά, όλοι οι Αρβανίτες θέλησαν να γίνουν Έλληνες. Γιατί; Γιατί έχει κάτι ειδικό η Ελλάδα. Γι' αυτό και τελικά θα καταφέρει να ξαναβγεί από τη δυσάρεστη κατάσταση στην οποία μπήκε ή στην οποία την έβαλαν.»
Κρατά το οπτιμιστικό αυτό κλίμα και για τον επίλογο, πάντα βέβαια με ένα ίχνος χρήσιμου προβληματισμού. «Είμαι αισιόδοξος για το μέλλον. Φυσικά είμαι. Έχουμε περάσει μεγάλες καταστροφές, ακόμη και πρόσφατα. Την Κατοχή, τον Εμφύλιο… Και οι βάρβαροι, όπως η Χρυσή Αυγή τώρα, υπήρχαν πάντα στην Ελλάδα. Οι Χίτες, το ακροδεξιό παρακράτος, οι συνταγματάρχες, όλοι αυτοί. Αλλά ζήσαμε μερικά χρόνια πλαστής ευημερίας και τα ξεχάσαμε. Μη νομίζετε όμως πως οι περισσότεροι από αυτό το 7-8% της Χρυσής Αυγής είναι φασίστες. Κάθε άλλο. Απλώς νιώθουν ότι από εκεί ακούν μια φωνή που τους προτείνει λύσεις. Αλλά λύσεις με τα καδρόνια δεν έρχονται. Ποτέ δεν ήρθαν και αυτό είναι ζήτημα παιδείας για να το καταλάβει κάποιος.»

Πηγές: ΤΟ ΒΗΜΑ, αθηνόραμα, newsbomb