Νάσος Βαγενάς

Επιμέλεια: Σύλβια Μπενάκη

synenteuxis.gr

Γεννήθηκε το 1945. Ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός, μεταφραστής, Πανεπιστημιακός. Πέρα από  το πλούσιο υλικό που έχει προσφέρει μέχρι σήμερα, ξεχωρίζει η στιγμή, από το 1995 μέχρι το 2000, οπότε και υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.  Από το 1992 είναι Καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ  αξιοπρόσεχτη είναι και η αρθρογραφία του στην εφημερίδα το Βήμα της Κυριακής. Το 1955 απέσπασε το κρατικό βραβείο Κριτικής για το έργο «Η ειρωνική γλώσσα», το 2005 το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το έργο «Στέφανος», το 2006 το «Διεθνές Βραβείο Ποίησης Attiglio Bertolucci»  και το 2007 το «Διεθνές Βραβείο Ποίησης Radicevic». Φυσικά, κανείς δε θα μπορούσε να παραβλέψει τη σχέση του με τον Σεφέρη, ο οποίος τόσο φαίνεται να τον απασχόλησε.

Αυτός είναι ο άνθρωπος, λοιπόν, που τιμήθηκε και διακρίθηκε αρκετές φορές. Οι απόψεις του, τις οποίες συναντήσαμε στις ποικίλες συνεντεύξεις του, ίσως να μη συμφωνούν με την πλειοψηφία της κοινής γνώμης και να προκαλούν δικαιολογημένες ή αδικαιολόγητες αντιδράσεις. Ίσως και όχι. Άλλωστε, εδώ, δεν αναζητάμε το δίκαιο ή άδικο των απόψεων. Όπως ο καθένας, έχει το δικαίωμα της άποψής του. Μια εποχή γκρίνιας ζούμε άλλωστε. Της κρίσης, που σα να προφήτευε... «Δεν είμαι οπαδός της θεωρίας της ¨παλιάς καλής εποχής¨, όμως και δεν πιστεύω ότι κάθε εποχή είναι καλύτερη από την προηγούμενη. Κάθε εποχή πιστεύει πως είναι ταραγμένη, και κάθε εποχή είναι λιγότερο ή περισσότερο μεταβατική. Η δική μας –η σημερινή- εποχή είναι, αισθάνομαι, περισσότερο μεταβατική απ' ό,τι οι προηγούμενες που έχω γνωρίσει. Παρότι είναι υλικά περισσότερο ευημερούσα, βρίσκεται ηθικά σε παρακμή, για λόγους που είναι ευδιάκριτοι. Και η παρακμή αυτή μου φαίνεται ότι γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη. Φοβάμαι πως ακόμα δεν έχουμε δει τίποτε.» έλεγε το 2005.

Σήμερα αντικρίζει τις συνέπειες, την ενσάρκωση των αλλοτινών προβλέψεων.«Πιστεύω ότι αυτό που ζούμε τώρα δεν είναι κρίση, όπως λέγεται. Είναι τα αποτελέσματα μιας κρίσης. Την κρίση τη ζούσαμε όλα αυτά τα τριάντα χρόνια της Μεταπολίτευσης χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Θέλω να πω ότι αυτή η πλασματική κατάσταση την οποία ζούσαμε, ένα είδος ευμάρειας που δεν ανταποκρινόταν στην πραγματική οικονομική κατάσταση της χώρας, με όλα όσα συνεπαγόταν στο ηθικό επίπεδο, με την διαφθορά των συνειδήσεων την οποία επέφερε, αυτή ήταν μια πραγματική κατάσταση κρίσης.»

Ένα πρόβλημα από την κορυφή ως τους ¨πρόποδες¨. «Είναι αλήθεια ότι ο μέσος δείκτης της πνευματικής καλλιέργειας των πολιτικών μας είναι σήμερα απελπιστικά χαμηλός. Όμως πώς θα μπορούσε να ήταν υψηλότερος, αφού ο δείκτης αυτός αντανακλά τον μέσο δείκτη της πνευματικής καλλιέργειας των ψηφοφόρων; Είναι ένας φαύλος κύκλος, όπως το αυγό με την κότα: ποιος έφτιαξε πρώτος τον άλλο; Την απάντηση στο ερώτημα δεν μπορεί, βέβαια, να τη δώσει η ποίηση.»

Η επόμενη εικόνα φαίνεται να επαληθεύει τα λεγόμενά του. «Στην αρχαιότητα η ποίηση ήταν όλη η λογοτεχνία. Εκτελούσε και χρέη μυθιστορήματος (τα έπη) και θεάτρου (οι δραματικοί συγγραφείς ήταν ποιητές, έγραφαν σε στίχο), ακόμη και δοκιμίου (έμμετρα φιλοσοφικά ποιήματα και ποιήματα ποιητικής). Στις νεότερες εποχές, όπου τα παλαιά ποιητικά είδη ξεφεύγοντας από τον έμμετρο λόγο αυτονομήθηκαν σε λογοτεχνικά είδη, ήταν φυσικό να ελκύουν ολοένα και περισσότερο το ενδιαφέρον του κοινού τα λεγόμενα ρεαλιστικά είδη (το μυθιστόρημα, το διήγημα, το θεατρικό έργο), που το κοινό τα προσλαμβάνει με τρόπο παθητικότερο (δηλαδή ευκολότερο) απ` ό,τι προσλαμβάνει τα ποιητικά κείμενα, τα οποία απαιτούν ενεργητικότερη δραστηριοποίηση του αναγνώστη.» 

Οικονομική, κοινωνική, ηθική... Άγγιξε ποικίλους τομείς και μέσα στο γενικό κλίμα, η τέχνη δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη. Ωστόσο, σημασία έχει η λύση. «Για να παραφράσω κάτι που λέγεται για την πολιτική, ¨στην τέχνη δεν υπάρχουν αδιέξοδα¨. Με τη διαφορά ότι στην πολιτική οι διέξοδοι είναι συλλογικές, ενώ στην τέχνη ατομικές. Θέλω να πω ότι η διέξοδος την οποία βρίσκει –καλύτερα, την οποία ανοίγει– ένας ποιητής στο εκφραστικό αδιέξοδο της εποχής του είναι διέξοδος προσωπική, όχι κοινόχρηστη. Χρειάζονται και άλλες τέτοιες προσωπικές διέξοδοι, που να συμφωνούν σε έναν επαρκή βαθμό μεταξύ τους, για να πούμε ότι το ποιητικό αδιέξοδο μιας εποχής έχει ξεπεραστεί.»

Αλλά αρκετά με τα πεσιμιστικά των καιρών. Τόσα χρόνια τριγυρνώντας στους λαβύρινθους της ποίησης, κάτι θα είχε να πει και γι’ αυτή. «Η ποίηση είναι σήμερα, περισσότερο απ' ό,τι σε κάθε άλλη εποχή, μια προσωπική πράξη, τόσο στο επίπεδο του ποιητή όσο και στο επίπεδο του αναγνώστη. O κοινωνικός ρόλος της έχει συρρικνωθεί, γιατί το κοινωνικό στοιχείο, που εξέφραζε παλαιότερα, τώρα εκφράζεται ευκολότερα από νεότερες και δημοσιότερες μορφές τέχνης. Ωστόσο, στον πυρήνα της ο ρόλος της παραμένει και κοινωνικός, αφού η προσωπική πράξη στην ποίηση, όσο ατομική και αν είναι, δεν μπορεί να γίνει ποιητική αν είναι αποκομμένη από τη συλλογική εμπειρία.»

Σχέδια στην αφεντιά της, δε χωρούν. «Τα ποιήματα έρχονται από μόνα τους και ζητούν τα ίδια, όταν έρθει η ώρα τους, να γραφούν.» Αυτό επιλέγω να κρατήσω για το τέλος. Την ποίηση. Τα λόγια εκείνα που απαίτησαν την έξοδό τους. Την τέχνη που αρνείται να ηττηθεί.

Πηγές: Ελληνική Γνώμη, tvxs, psithiri.gr , εδώ Πανεπιστήμιο