Επιμέλεια: Σύλβια Μπενάκη
Έλληνας
γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη το 1922 απ’ όπου δεν άργησε να φύγει για να
έρθει στην Ελλάδα. Από μικρός έδειξε ενδιαφέρον στις επιστήμες που στη συνέχεια
τον χαρακτήρισαν. Οικονομολόγος, φιλόσοφος, ψυχαναλυτής. Από πολλούς
αποκαλείται ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20ου αιώνα.
Άφησε την τελευταία του πνοή το 1997 στο Παρίσι, όπου και ζούσε για πολλά
χρόνια. Μάλιστα, υπήρξε διευθυντής σπουδών
στην Σχολή Ανωτέρων Σπουδών Κοινωνικών Επιστημών της γαλλικής
πρωτεύουσας. Παρά το γεγονός αυτό, δε
¨ξεμπέρδεψε¨ ποτέ με την Ελλάδα. «Οι λογαριασμοί που έχει κανείς με τον τόπο
που γεννήθηκε, που μεγάλωσε, που τη γλώσσα του μιλάει, δεν κλείνουν ποτέ. Ξέρω
ότι χρωστάω στην Ελλάδα ένα μεγάλο μέρος από αυτό που είμαι. Και πάντα πονάω
απεριόριστα και τον τόπο και τον λαό –και είμαι ιδιαίτερα ευαίσθητος απέναντί
τους.»
Πειραματίστηκε
με τις ποικίλες πολιτικές ιδέες και συχνά συγκρουόταν με πλευρές που άλλοτε
στήριζε, μόλις διαπίστωνε πως τελικά στερούνταν εκείνου του ¨ιδανικού¨ που
αναζητούσε. Σε κάθε περίπτωση, τα λόγια του κρατούν αυτή τη χροιά του
διαχρονικού και της διορατικότητας με αποτέλεσμα η ηχώ τους να ραγίζει το
απαράλλαχτο σήμερα.
Ισχυριζόταν
πως «Η πολιτική ζωή του ελληνικού
λαού τελειώνει περίπου το 404 π.Χ.» Ακολούθησε μια μακρά
κατηφορική πορεία, που ποτέ της δε σταμάτησε αγγίζοντας τον σύγχρονο κόσμο. «Σύμφωνα
με την παραδοσιακή “αριστερή” άποψη, όλα αυτά τα επέβαλαν η Δεξιά, οι κυρίαρχες
τάξεις και η μαύρη αντίδραση. Μπορούμε όμως να πούμε ότι όλα αυτά τα επέβαλαν
στον ελληνικό λαό ερήμην του ελληνικού λαού; Μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός
λαός δεν καταλάβαινε τι έκανε; Δεν ήξερε τι ήθελε, τι ψήφιζε, τι ανεχόταν; Σε
μιαν τέτοια περίπτωση αυτός ο λαός θα ήταν ένα νήπιο. Εάν όμως ο λαός είναι
νήπιο, τότε ας μη μιλάμε για δημοκρατία. Εάν ο ελληνικός λαός δεν είναι
υπεύθυνος για την ιστορία του, τότε, ας του ορίσουμε έναν κηδεμόνα. Εγώ λέω ότι
ο ελληνικός λαός -όπως και κάθε λαός- είναι υπεύθυνος για την ιστορία του,
συνεπώς, είναι υπεύθυνος και για την κατάσταση, στην οποία βρίσκεται σήμερα.»
Την παραδοχή αυτή, σε πρώτο επίπεδο, δε την κάνει
με αυστηρότητα. «Δεν δικάζουμε κανέναν.
Μιλάμε για ιστορική και πολιτική ευθύνη. Ο ελληνικός λαός δεν μπόρεσε έως τώρα
να δημιουργήσει μια στοιχειώδη πολιτική κοινωνία. Μια πολιτική κοινωνία, στην
οποία, ως ένα μίνιμουμ, να θεσμισθούν και να κατοχυρωθούν στην πράξη τα δημοκρατικά
δικαιώματα τόσο των ατόμων όσο και των συλλογικοτήτων.»
Δε
συνέβη, ωστόσο το ίδιο σε πολλές χώρες του εξωτερικού. Παρατηρεί, λοιπόν, μία
διαφορά. «Ο μακαρίτης ο Γιώργος Καρτάλης
έλεγε κάνοντάς μου καζούρα στο Παρίσι το 1956: “Κορνήλιε, ξεχνάς ότι στην
Ελλάδα δεν έγινε Γαλλική Επανάσταση”. Πράγματι, στην Ελλάδα δεν έχει υπάρξει
εποχή που ο λαός να έχει επιβάλει, έστω και στοιχειωδώς, τα δικαιώματά του. Και
η ευθύνη, για την οποία μίλησα προηγουμένως, εκφράζεται με την ανευθυνότητα της
παροιμιώδους φράσης: “Εγώ θα διορθώσω το ρωμαίικο;”. Ναι, κύριε, εσύ θα το
διορθώσεις το ρωμαίικο, στον χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεσαι.»
Ποιο
είναι το θεμελιώδες περιεχόμενο ενός δημοκρατικού σχεδίου, το οποίο προτείνει ο
ίδιος; «H επανάκτηση της πολιτικής εξουσίας από
μέρους του κοινωνικού συνόλου. Αυτό δεν μπορεί να γίνει όσο υπάρχει, όπως
σήμερα, μια θεμελιακή ανισότητα της οικονομικής εξουσίας που μεταφράζεται άμεσα
σε πολιτική εξουσία. Γνωρίζουμε εξάλλου, από εμπειρία και χωρίς να
ξαναδιαβάσουμε την κριτική του Ρουσώ, πώς λειτουργεί η αντιπροσωπευτική
δημοκρατία. Οι αντιπρόσωποι, αφού εκλεγούν, δεν κάνουν τίποτα
άλλο από το να διαιωνίζουν την παραμονή τους στην εξουσία. Είναι επομένως αναγκαίο να
επινοήσουμε νέες μορφές δημοκρατίας, που θα εμπνέονται όσο το δυνατό
περισσότερο από την άμεση δημοκρατία. Αυτό μας οδηγεί σε ένα αποφασιστικό
πρόβλημα. Δεν μπορεί να υπάρχει αυθεντική πολιτική ελευθερία χωρίς ένα πολιτικό
πάθος των πολιτών. Tι συμβαίνει αντίθετα στις σύγχρονες κοινωνίες; Συμβαίνει,
όπως έλεγε και ο Mπενζαμέν Kονστάν, από το κράτος να ζητάμε μόνο να μας διαφυλάσσει
τις ιδιωτικές μας απολαύσεις. Πίσω
από όλους τους λόγους για τη δημοκρατία και τον ατομικισμό, από τους πιο
αγοραίους ως τους πιο εκλεπτυσμένους, κρύβεται το γεγονός ότι το μόνο πάθος των
ατόμων είναι σήμερα η αύξηση του επιπέδου κατανάλωσης. Kι
ωστόσο, η πολιτική φιλοσοφία δεν μιλάει γι’ αυτό. Η σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία
κατόρθωσε να μας κάνει να ξεχάσουμε αυτό που, όχι μόνον ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης
αλλά και ο Μοντεσκιέ, ο Ρουσώ, ο Φέργκισον, ο Kονστάν γνώριζαν πολύ καλά,
δηλαδή ότι ένα πολιτικό καθεστώς αντιστοιχεί σε έναν ανθρωπολογικό τύπο, σε μια
αρετή, σε ένα κυρίαρχο πάθος. Είναι λοιπόν ανώφελο να μιλάμε για δημοκρατικές
διαθέσεις της σύγχρονης κοινωνίας, όταν το κυρίαρχο πάθος δεν είναι για την
ελευθερία αλλά για την κατανάλωση.»
Ο
πολιτισμός μας και το πνεύμα μας, άραγε εξελίσσεται; Είμαστε στ’ αλήθεια
ελεύθεροι; «Σίγουρα τα άτομα μπορούν
σήμερα να έχουν ένα διαβατήριο και αν θέλουν να πηγαίνουν να περάσουν τις
διακοπές τους στο Mπαλί ή στην Iάβα. Αλλά, κατά τα λοιπά, η ανεξαρτησία τους
έγκειται σε τούτο: ότι κάθε βράδυ στις 8 ακριβώς, 15 ή 20 εκατομμύρια
οικογένειες πιέζουν τα ίδια κουμπιά για να δουν το ίδιο θέαμα. Kαι ας μην
έρθουν οι κοινωνιολόγοι να μου πουν ότι έπειτα ο καθένας ερμηνεύει το
τηλεοπτικό μήνυμα με αφετηρία τα δικά του κριτήρια. Ακόμη και αυτά τα κριτήρια
είναι όλο και περισσότερο χειραγωγημένα.»
Τελικά ο στόχος ποιος
είναι; «Εγώ νομίζω ότι το κεντρικό
σημείο αυτού του στόχου, του οράματος είναι μια κοινωνία, που είναι ελεύθερη με
την έννοια ότι και το κοινωνικό σύνολο πραγματικά ασκεί την εξουσία και όχι μια
ολιγαρχία· μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό σύνολο ο καθένας είναι αυτόνομος όσο είναι
δυνατόν, δεδομένου ότι είμαστε κοινωνικά όντα και δεν μπορεί να κάνει ο καθένας
φυσικά ό,τι του κατεβαίνει. Αλλά αυτό το οποίο μπορεί να κάνει, μπορεί να το
κάνει μόνος του και τα όρια σ’ αυτό που μπορεί να κάνει καθορίζονται, όχι
αυθαίρετα από μια κυβέρνηση, αλλά όλο τον κόσμο και συμμετέχει και το ίδιο το
άτομο στη ρύθμιση αυτών των ορίων. Αυτό είναι το βασικό όραμα και αυτό το όραμα
πρέπει να συνοδεύεται από ένα άλλο, που ίσως είναι πιο δύσκολο να γίνει
αποδεκτό, ότι πρέπει να εκθρονίσουμε από την οικονομία την παραγωγή και την
κατανάλωση από την κεντρική θέση που έχουν σήμερα. Όσο οι άνθρωποι πιστεύουν
ότι ο σκοπός της ζωής είναι σήμερα να αποκτήσουν μια καινούρια έγχρωμη
τηλεόραση του χρόνου, δεν μπορεί να γίνει τίποτα. Γιατί ουδέποτε θα
ενδιαφερθούν πραγματικά για τα κοινά, καθένας θα προσπαθήσει, όπως λένε στα
σύγχρονα ελληνικά, ¨να τα πιάσει¨ όσο γίνεται περισσότερο και αυτό είναι όλο. Αυτή
η πορεία είναι όχι μόνο ανάξια των ανθρώπινων όντων, αλλά είναι και παράλογη
και οδηγεί στην καταστροφή του πλανήτη. Δεν μπορεί να εξακολουθήσει αυτή η
κατάσταση και, αν εξακολουθήσει, πρέπει να σκεφθεί κανείς ολόκληρο τον πλανήτη
και όχι μόνο το ένα έβδομο του πληθυσμού της γης που ζει σ’ αυτές τις συνθήκες.
Φαντασθείτε τις συνέπειες στο περιβάλλον αν τα πεντέμισι δισεκατομμύρια
ανθρώπων επρόκειτο να φθάσουν το
βιοτικό επίπεδο της Αυστραλίας. Είναι ένας
εφιάλτης και, από την άλλη μεριά, πώς μπορείς να τα αφήσεις στην κατάσταση που
βρίσκονται σήμερα; Συνεπώς χρειάζεται μια βασική αλλαγή στο τι οι άνθρωποι
θεωρούν άξιο, τι θεωρούν σημαντικό και τι θεωρούν σκοπό της ζωής τους, για να
μπορέσει να γίνει μια πραγματική αλλαγή.»
Τελικά, αν θα υπάρξει αλλαγή και άνοδος, ύστερα από τη δύση του 5ου π.Χ. αιώνα είναι στο δικό μας χέρι. Κυρίως
είναι μια αλλαγή συνείδησης. Κάτι εσωτερικό. Στο τέλος, είναι μια απόφαση...
Πηγές: ATHENSvoice.gr, Eagainst.com, costis.org
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου